Τον Φλεβάρη του 2006 είχα την τύχη να λάβω μία επιστολή από τον Δημήτρη Κατσαγάνη, στην οποία βρισκόταν ένα δώρο: ένα αντίτυπο της τότε νεοεκδοθείσας ποιητικής συλλογής του Διαμερίσεις.

Χάρηκα πολύ με το δώρο εκείνο που από τότε διάβασα πολλές φορές και για το οποίο θα γράψω στη συνέχεια δυο λόγια σχετικά με τις εντυπώσεις μου.

Στην πρώτη ανάγνωση μου έκανε μεγάλη εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητής χειρίζεται τη γλώσσα. Πέραν του λεκτικού πλούτου των ποιημάτων, χρησιμοποιεί λέξεις που ενώ σε άλλα κείμενα θα ηχούσαν βαρύγδουπα ή επιτηδευμένα, στα συγκεκριμένα αναδίδουν μια ελαφρότητα και ομορφιά. Τύποι από τον λαϊκό και καθημερινό λόγο συμβιώνουν με παλαιότερους τύπους της γλώσσας κι έτσι το αποτέλεσμα δεν ακούγεται σε καμία περίπτωση στημένο. Αυτό ίσως να είναι και μια άλλη πλευρά των πόλων «λαϊκότητα» και «ασκητικότητα» της συλλογής (βλ. παρακάτω). Οι απαριθμήσεις, τα ερωτήματα, οι προτρεπτικές και βουλητικές προτάσεις, οι διαπιστώσεις διατηρούνται ενιαίες ως προς τη δομή και λειτουργία τους σε όλη τη συλλογή, προσδίδοντάς της ένα σαφές και ευδιάκριτο ύφος.

Σχετικά με το περιεχόμενο, οι Διαμερίσεις έχουν πολλά επίπεδα: ιστορικό, ερωτικό και στοχαστικό. Η αρχικές ενότητες των περισσότερων ποιημάτων έχουν χαρακτήρα διαπίστωσης, είδησης. Τα κείμενα μετατρέπονται μ’ αυτόν τον τρόπο σε γεγονότα. Ταυτόχρονα όμως, τίθεται έτσι μια απόσταση ανάμεσα στον γράφοντα και τον αναγνώστη, που επιβεβαιώνεται και από τον ασκητικό χαρακτήρα των ποιημάτων. Η εικόνα του Ιερομονάχου, του εξορίστου, του ποιητή, της ερημιάς είναι παρούσα σε μεγάλο μέρος της συλλογής. Όμως ποτέ μόνη της: απέναντι βρίσκεται πάντα η Ιστορία, οι Νεκροί, οι Κοινωνία. Ο Έρωτας είναι πέρα απ’ όλα αυτά. Αν η Ιστορία και η Κοινωνία είναι πικρή, ο Έρωτας είναι Νόμος και Πόθος που διαπερνά τους ανθρώπους. Η ποίηση αυτή είναι βαθιά ουμανιστική, ανθρωποκεντρική που αποφεύγει την παγίδα του κηρύγματος, μέσω του χρονικά αποστασιοποιημένου απολογισμού.

Σε αρκετά ποιήματα, λίγο πριν το τέλος εμφανίζονται φράσεις σε πρώτο πρόσωπο και στη συνέχεια, τα ποιήματα κλείνουν ως επί το πλείστον με μια διαπίστωση ή ερώτηση. Αυτό δίνει έναν χαρακτήρα γραφής ημερολογίου, μονολόγου, πολλές φορές και επιγράμματος που επιτείνει το ύφος της απομόνωσης που ανέφερα πιο πάνω. (Προσοχή: γράφω «απομόνωσης» και όχι «μοναξιάς»: «αποσύρομαι, αρνούμαι»)

Τα παραπάνω είναι έντονα συνδεδεμένα με την αίσθηση της ευθύνης. Την ευθύνη της διαφύλαξης αλλά και της ερμηνείας των πεπραγμένων. «Μιλώ», «συλλαβίζω», «χρονολογώ τη γλώσσα μου» και άλλα ρήματα, πάντα σε πρώτο πρόσωπο, φέρουν το αντίστοιχο βάρος.

Στο δεύτερο πλάνο κυριαρχεί το φυσικό τοπίο (η πόλη είναι ελάχιστα παρούσα): οι βράχοι, το νερό, το δάσος, αλλά και τα ζώα (με μια ιδιαίτερη προτίμηση στα έντομα και τα πουλιά) αναλαμβάνουν τα ποικίλα σύμβολά τους και συμβάλλουν και αυτά στην ολοκλήρωση των στοχασμών. Λέξεις όπως «εντομοφύλαξ» ή «σημειωτής λεπιδοπτέρων» επιτείνουν την επιστημονική σχολαστικότητα της ευθύνης που προανέφερα.

Τέλος, πρέπει να πω ότι κατά τη γνώμη μου οι Διαμερίσεις ανήκουν σ’ εκείνη την κατηγορία της ποίησης που απαιτεί από τον αναγνώστη πολλές αναγνώσεις για να του δώσει τους καρπούς της. Αυτό οφείλεται από τη μια μεριά στο αφαιρετικό της ύφος και από την άλλη στην εξαιρετικά ευαίσθητη ματιά του συγγραφέα, που εκφράζεται με ιδιαίτερη λεπτότητα. Αρχικώς με δυσκόλεψε η προσέγγισή της, όμως η επίμονη και προσεκτική ανάγνωσή της με αποζημίωσε με το παραπάνω.

Στη συνέχεια παραθέτω έξι ποιήματα από τις Διαμερίσεις (με την ευγενική άδεια του συγγραφέα).

9

τόπος

40

34

30

11

τρεις σημειώσεις

α'

Οι Διαμερίσεις του Δημήτρη Κατσαγάνη κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης.